Psychologiczne aspekty nadwrażliwości zębiny
Czy pacjenci i dentyści uważają nadwrażliwość zębiny za mało istotny problem związany ze zdrowiem jamy ustnej, czy raczej za przewlekłe schorzenie?
Jak sugerują wyniki zakrojonych na szeroką skalę badań socjologicznych i psychologicznych, zmiana postrzegania nadwrażliwości zębiny mogłaby pomóc pacjentom lepiej radzić sobie z tą powszechną dolegliwością, przyczyniając się jednocześnie do wzmocnienia relacji między dentystą a pacjentem.
Czy nadszedł czas na zmianę sposobu myślenia o nadwrażliwości zębiny?
Szacuje się, że nadwrażliwość zębiny (ang. dentine hypersensitivity, DH) występuje u 1 na 3 osoby.1 Powszechność tej przypadłości może oznaczać, że zarówno w opinii pacjentów, jak i dentystów stanowi ona mało istotną kwestię związaną ze zdrowiem jamy ustnej. Jednak nawet wśród osób, które odczuwają raczej łagodne objawy, strategie radzenia sobie z nadwrażliwością mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie.
– Wiemy, że u niektórych osób nadwrażliwość zębiny może mieć istotny wpływ na jakość życia – mówi Barry Gibson, profesor socjologii medycyny w School of Clinical Dentistry na Uniwersytecie w Sheffield. Dodaje, że sposób odczuwania nadwrażliwości zębiny przez pacjentów jest zróżnicowany – od łagodnych, epizodycznych dolegliwości po przewidywalny, ciągły dyskomfort klasyfikowany jako „przewlekła uciążliwość.”
Czy daje to dentystom podstawy do przewartościowania sposobu, w jaki postrzegają nadwrażliwość zębiny? – Gdy z perspektywy dentysty spojrzymy na nadwrażliwość zębiny w kategoriach choroby przewlekłej, musimy dopuścić możliwość pogłębiania się dolegliwości. Możemy mieć do czynienia ze stanem chronicznym, który wymaga leczenia – dodaje profesor Gibson.
Zrozumienie tego zagadnienia może mieć kluczowe znaczenie dla poprawy długookresowej relacji między pacjentem a dentystą, która wykracza poza czas spędzony na fotelu dentystycznym. Uświadomienie sobie wpływu, jaki ta prozaiczna dolegliwość może mieć na życie pacjenta poza gabinetem, może zmienić relacje pomiędzy pacjentami a dentystą, uważa dr Koula Asimakopoulou, wykładająca psychologię zdrowia w londyńskim King’s College: – Chodzi o to, żeby stawiając na łatwe i proste rozwiązania na etapie, kiedy dolegliwości są jeszcze łagodne, zbudować z pacjentem relację opartą na zaufaniu.
“Wiemy, że u niektórych osób nadwrażliwość zębiny może mieć istotny wpływ na jakość życia”
Nic poważnego, a nie daje o sobie zapomnieć
Wyniki badań przeprowadzonych przez zespół profesora Gibsona sugerują, że nadwrażliwość zębiny przez lata była „wypieranym i trywializowanym problemem”.2 Choć podejście takie wynikało z konieczności skupienia się na leczeniu i profilaktyce próchnicy, zdaniem profesora obecnie obserwujemy częstsze występowanie dolegliwości będących bezpośrednią konsekwencją lepszej higieny jamy ustnej, takich jak właśnie nadwrażliwość zębiny spowodowana nadmiernym szczotkowaniem.
Z punktu widzenia stomatologów nadwrażliwość zębiny jest często spotykanym schorzeniem. Jak dowodzą badania przeprowadzone przez firmę GSK wśród dentystów na całym świecie, aż 45% z nich przynajmniej raz dziennie diagnozuje nadwrażliwość zębiny.3 Nie powinno zaskakiwać, że pacjenci, którzy przywiązują mniejszą wagę do objawów nadwrażliwości, rzadziej zgłaszają się po poradę do stomatologa: 42% w porównaniu z 82% pacjentów zaniepokojonych odczuwanymi objawami.4 Jednak nawet w tej pierwszej grupie blisko połowa pacjentów doświadcza ich co najmniej raz w miesiącu, a ponad jedna trzecia raz w tygodniu.5
Osoby, które nie przywiązują dużej wagi do nadwrażliwości zębiny oraz osoby, które bardziej zwracają uwagę na objawy spowodowane nadwrażliwością mają podobne doświadczania. Należy zauważyć, że pacjenci mniej zaniepokojeni nadwrażliwością nie postrzegają siebie jako osób cierpiących na określone „schorzenie”, gdyż ich doświadczenia związane z nadwrażliwością występują sporadycznie i modyfikując styl życia, potrafią sobie z nią radzić.6,7 Ale czy na pewno muszą to robić? Profesor Gibson uważa, że stomatolodzy mogą tracić szansę na zbudowanie trwałych relacji z istotną częścią populacji swoich pacjentów: – W opinii wielu uczestników naszych badań, nadwrażliwość jest po prostu częścią ich życia.
Skoro to przewlekła dolegliwość…
Świadczy to o tym, że nadwrażliwość zębiny ma charakter przewlekły. – W oparciu o literaturę z dziedziny socjologii mogę stwierdzić, że nadwrażliwość zębiny spełnia kryteria schorzenia przewlekłego – potwierdza profesor Gibson.
Nadwrażliwość zębiny może wymuszać u pacjentów zmiany zachowań objawiające się modyfikacją nawyków żywieniowych i codziennego funkcjonowania, a także mieć wpływ na społeczne interakcje pacjentów oraz ich nastroje i postrzeganie własnej tożsamości.8
Profesor Gibson przyznaje, że jednym z problemów jest niezrozumienie mechanizmu pogarszania się objawów nadwrażliwości. – Ale to może się zdarzyć i u wielu osób na pewno miało miejsce. A pogorszenie dolegliwości w istotny sposób wpływa na życie codzienne pacjenta.
…dlaczego nikt się nie skarży?
Osoby żyjące z nadwrażliwością zębiny zwyczajnie nauczyły się sobie z nią radzić. Nawet ci pacjenci, którzy nie deklarowali dużego zaniepokojenia problemem, wprowadzili w swoim stylu życia zmiany mające im pomóc minimalizować dolegliwości.9
– Jednym z podstawowych wyróżników chorób przewlekłych jest występowanie ograniczeń w wykonywaniu codziennych czynności. i pacjenci, którzy nie traktują nadwrażliwości zębiny poważnie, robią tak, gdyż pod presją bólu szybko dostosowali się do ograniczeń – wyjaśnia profesor Gibson.
Uchwycenie niuansów wpływu nadwrażliwości zębiny na jakość życia umożliwiło opracowanie Kwestionariusza nadwrażliwości zębiny (Dentine Hypersensitivity Experience Questionnaire - DHEQ). Jest to zwalidowane, specyficzne dla tego schorzenia narzędzie, pozwalające ocenić reakcje na zmiany jakości życia,występujące w związku ze stanem zdrowia jamy ustnej u pacjentów z nadwrażliwością zębiny.10,11
Badania z wykorzystaniem kwestionariusza DHEQ wykazały, że zachowania adaptacyjne wśród pacjentów z nadwrażliwością dzielą się na cztery kategorie:10,12
Odczuwane dolegliwości wpływają również na samopoczucie pacjentów. 89% uczestników badań opisywało nadwrażliwość zębiny jako dokuczliwą, a podobny odsetek uznał ją za irytującą.10,12
– Nadwrażliwość zębiny wymusza szereg zachowań adaptacyjnych, które mają pacjentowi pomóc uniknąć bólu i podrażnień – wyjaśnia profesor Gibson.
Nic mi nie jest – mogę się obejść bez gorącej herbaty
To właśnie fakt, że pacjenci z nadwrażliwością zębiny już dokonali tych zmian, czyni ich tak interesującymi, uważa dr Asimakopoulou. Zasadniczo zmiana zachowań nie jest łatwa, a jej zdaniem osoby z nadwrażliwością mogą sobie w ten sposób w dłuższej perspektywie fundować dodatkowe problemy.
– Mówiąc o zmianie zachowań, stosujemy model COM-B, zgodnie z którym zmiana wymaga zdolności, możliwości i motywacji. Osoby dotknięte nadwrażliwością zębiny będą spełniać wszystkie kryteria tego modelu. Jednak w ich przypadku pozorny, krótkoterminowy sukces oznacza, że będą mniej skłonne do podjęcia współpracy z dentystą w celu rozwiązania problemu w długiej perspektywie – z wyjątkiem przypadków, gdy dentysta podczas wizyty kontrolnej poruszy ten temat i wskaże im naprawdę proste rozwiązanie.
Znaczenie może mieć również to, kto podnosi tę kwestię. Najnowsze badania przeprowadzone przez firmę GSK wśród dentystów na całym świecie wykazały, że 53% z nich uważa za swój obowiązek rozmowę z pacjentami na temat nadwrażliwości zębiny.3
Jednak po poruszeniu tego tematu, „łatwym rozwiązaniem”, o którym wspomina dr Asimakopoulou, może okazać się po prostu zalecenie stosowania pasty do zębów dla osób z nadwrażliwością zębiny. Codzienne stosowanie pasty do zębów wrażliwych może już po 8 tygodniach znacząco poprawić jakość życia pacjentów, w szczególności w obszarach takich jak samopoczucie czy ograniczenia związane z nawykami żywieniowymi lub stylem życia.10-12
Schemat: Model zmiany zachowania COM-B (na podstawie Michie i wsp., 2011)13
Rozmowy o słowie na „N”
Większe wyczulenie na kwestię nadwrażliwości zębiny wśród lekarzy dentystów może przekładać się na wymierne korzyści dla ich pacjentów. Dr Asimakopoulou uważa, że lekarze dentyści mają szansę na zbudowanie trwałych relacji z pacjentami w oparciu o prosty model zmiany zachowań. Nadwrażliwość zębiny jest do tego świetną okazją. Z jednej strony mamy problem, z drugiej rozwiązanie w postaci pasty do zębów, którą możemy polecić i dzięki której pacjentowi łatwiej będzie zapanować nad problemem. Myślę, że kwestia nadwrażliwości stanowi dla dentystów okazję do bycia kojarzonymi z sukcesem związanym ze zmianą zachowań.
Jednak, jak sugerują badania, brak czasu może utrudniać dentystom poruszanie problemów takich jak nadwrażliwość zębiny: 31% dentystów twierdzi, że nie poświęca wystarczająco dużo czasu na poznanie zachowań zdrowotnych pacjentów w kontekście higieny jamy ustnej, a około jedna czwarta przyznaje, że nie poświęca wystarczająco dużo czasu na doradztwo dotyczące takich nawyków.3
Brak zainteresowania kwestią nadwrażliwości jest dla pacjenta czytelnym sygnałem – stomatolog, który lekceważy łagodne schorzenie, wysyła pacjentowi komunikat, że nie jest ono ważne ani warte jego czasu i uwagi, a pacjent nie powinien się nim przejmować. Wiemy, że w takim przypadku dolegliwość będzie się utrzymywać, nie zniknie z dnia na dzień i będzie traktowana raczej jako uciążliwość, a nie poważny problem zdrowotny – mówi dr Asimakopoulou.
Profesor Gibson jest podobnego zdania i podnosi kwestię zaostrzania się objawów nadwrażliwości, które z czasem stają się bardziej dokuczliwe dla pacjentów: – Co jeśli u pacjenta dojdzie do zaostrzenia się objawów i z epizodycznej niedogodności, nadwrażliwość zębiny stanie się permanentnym problemem? Nieprzychylnie spojrzy wówczas na dentystę, który nie podjął poruszonego przez niego kiedyś w rozmowie tematu nadwrażliwości.
“Myślę, że kwestia nadwrażliwości stanowi dla dentystów okazję do bycia kojarzonymi z sukcesem związanym ze zmianą zachowań”
(Nad)wrażliwość receptą na sukces
Przejście od postrzegania nadwrażliwości zębiny jako mało istotnej, łagodnej dolegliwości w kierunku uznania przewlekłwgo problemu, który może mieć istotny wpływ na życie pacjentów, daje dentyście możliwość nawiązania relacji z pacjentem i zapisania się w jego pamięci jako osoba, która podpowiada proste i skuteczne rozwiązania.
W ten sposób pacjent nie tylko łatwiej poradzi sobie z problemem, ale również poprawią się jego relacje z dentystą, zarówno w krótko-, jak i długoterminowej perspektywie.
Wpływ na jakość życia pacjenta
Dowiedz się, jaki wpływ na jakość życia pacjenta ma nadwrażliwość zębiny
Diagnoza nadwrażliwości dla lepszej relacji z pacjentem
Jedno proste pytanie może być kluczowe do zdiagnozowania nadwrażliwości u Twojego pacjenta oraz do poprawienia komunikacji dotyczącej zdrowia jamy ustnej.
Komunikacja w praktyce
Dobra komunikacja z pacjentem buduje jego zaufanie. Proaktywne pytania dotyczące nadwrażliwości pokazują empatię do pacjenta oraz budują lepszą relację.
Sprawdź dostępne wydarzenia
Zobacz dostępne wydarzenia oraz webinaria dostępne na platformie
